Weerstandsvermogen en risicobeheersing

Om de horizontale verantwoording te versterken zijn gemeenten verplicht om een basis set van vijf financiële kengetallen op te nemen in de paragraaf weerstandsvermogen. De kengetallen vormen een verbinding tussen de verschillende aspecten die de raad in haar beoordeling van de financiële positie kan betrekken om daar een verantwoord oordeel over te kunnen geven. Zij leveren daarmee ook een bijdrage aan hun kaderstellende en controlerende rol. Het gebruik van kengetallen heeft geen functie als normeringsinstrument in het kader van het financieel toezicht door de provincies of het Rijk. Het gaat om de volgende kengetallen:

1. Netto schuldquote
2. Solvabiliteitsratio
3. Kengetal grondexploitatie
4. Structurele exploitatieruimte
5. Belastingcapaciteit; woonlasten meerpersoonshuishoudens

 
Bij de jaarrekening van 2024 zijn er positieve ontwikkelingen te zien in de financiële gezondheid van Zaanstad. Zo is de netto schuldquote afgenomen (t.o.v. de Begroting 2024), wat duidt op een verbeterde financiële positie. Deze afname wordt nog verder versterkt wanneer we kijken naar de gecorrigeerde netto schuldquote, die ook een daling vertoont. Daarnaast is de solvabiliteit gestegen, wat aangeeft dat Zaanstad meer eigen vermogen heeft ten opzichte van de totale activa. De kengetallen moeten ook tegen die achtergrond worden bezien. Hoge of lage rentestanden resulteren niet direct in andere kengetallen.
Het is belangrijk om deze kengetallen in samenhang te bekijken. Ondanks de schommelingen in rentestanden, blijft de betaalbaarheid van de schuld stabiel, ondersteund door de dalende rentelasten tot en met 2024.

Netto schuldquote
De netto schuldquote geeft inzicht in het niveau van de gemeentelijke schuldenlast ten opzichte van de eigen middelen. Het geeft dus een indicatie van de mate waarin de kapitaallasten op de exploitatie drukken. De netto schuldquote wordt berekend door de netto schuld conform BBV te delen door de totale baten (exclusief mutaties reserves). Om inzicht te verkrijgen in hoeverre er sprake is van doorlenen wordt de netto schuldquote weergegeven zonder en met correctie voor verstrekte leningen. De inkomsten van de gemeente zijn de afgelopen jaren gestaag toegenomen. Ook in 2024 zijn de inkomsten hoger dan in 2023. De schulden zijn in 2024 eveneens toegenomen vergeleken met 2023. Hierdoor is de netto schuldquote ongeveer hetzelfde gebleven als in 2023. Er is wel een kleine daling in het percentage, van 90% naar 84%, wat positief is.

Solvabiliteit
De solvabiliteitsratio geeft aan welk deel (percentage) van het totaal van wat de gemeente aan geldwaarde heeft (balanstotaal) wordt gevormd door het eigen vermogen.
De omvang van het eigen vermogen is in verhouding tot de omvang van de balans, de begroting en de lopende projecten relatief klein, maar wordt wel toereikend geacht. De komende jaren wordt weer een geleidelijke verbetering verwacht. De VNG geeft als signaalwaarde een percentage van 20%. Het percentage van Zaanstad bedroeg dit jaar 26%. Zaanstad voldoet dus op dit moment aan de VNG-norm. Nederlandse gemeenten gaan vanwege het artikel 12 vangnet uit de Financiële Verhoudingswet niet failliet en worden nooit geliquideerd. Daarom heeft dit kengetal ondanks deze signaalwaarde maar beperkte waarde. Ook worden investeringen in maatschappelijk nut geactiveerd die niet verkoopbaar zijn, zodat de reserves niet de liquiditeitswaarde weergeven. De vraag of de gemeente de schuld met zijn inkomen kan betalen, is daarom veel belangrijker.
 

Kengetal grondexploitatie

De afgelopen jaren is gebleken dat grondexploitaties een forse impact kunnen hebben op de financiële positie van een gemeente. Bij de grondexploitaties van de gemeente investeert de gemeente in bouwgrond. Een voorbeeld van een kostenpost in een grondexploitatie is aankoop van grond. Het saldo van de kosten en baten van een grondexploitatie op een bepaald moment is de boekwaarde. Hoe hoger de boekwaarde op een bepaald moment, hoe hoger het geïnvesteerde vermogen dat de gemeente moet terugverdienen om minimaal op nul uit te komen.
Het kengetal grondexploitatie geeft aan hoe groot de terug te verdienen boekwaarde van alle lopende grondexploitaties is in relatie tot de totale geraamde baten van de gemeente. Het afzetten van de boekwaarde tegen de totale baten van de hele gemeente geeft een indicatie van hoeveel momenteel geïnvesteerd is in relatie tot de omvang van de gemeente. Een getal van 10% of hoger wordt gezien als kwetsbaar. Voor Zaanstad kwam het percentage dit jaar uit op 2%.

Kengetal structurele exploitatieruimte

Dit kengetal geeft aan hoe groot de structurele exploitatieruimte is, doordat wordt gekeken naar de structurele baten en structurele lasten en deze worden vergeleken met de totale baten. Een positief percentage betekent dat de structurele baten toereikend zijn om de structurele lasten (waaronder de rente en aflossing van een lening) te dekken. De relevantie van dit kengetal voor de beoordeling van de financiële positie schuilt erin dat het van belang is om te weten welke structurele ruimte een gemeente heeft om de eigen lasten te dragen, of welke structurele stijging van de baten of structurele daling van de lasten daarvoor nodig is. Er is geen VNG-norm voor het niveau van dit kengetal.
In 2024 zijn de structurele baten opnieuw hoger dan de structurele lasten (zie hoofdstuk 4.3 overzicht van incidentele baten en lasten). Dit keer met een iets kleinere marge dan afgelopen jaren. Het percentage structurele exploitatieruimte bedroeg 0,2%. Deze daling in de exploitatieruimte wordt met name veroorzaakt door een gestage stijging van de structurele lasten. De structurele baten zijn ook toegenomen, maar in mindere mate.

Belastingcapaciteit; woonlasten meerpersoonshuishoudens
De ruimte die een gemeente heeft om zijn belastingen te verhogen wordt vaak gerelateerd aan de totale woonlasten ten opzichte van het landelijk gemiddelde. Onder de woonlasten worden verstaan de OZB, rioolheffing en afvalstoffenheffing voor een woning met gemiddelde WOZ-waarde in die gemeente.
De belastingcapaciteit van Zaanstad 2024 bedraagt 102%, wat nog steeds boven het landelijk gemiddelde ligt, zij het met een afname ten opzichte van het voorgaande jaar. Deze daling duidt op een voortzetting van de trend richting het landelijk gemiddelde.