Bestuurlijke hoofdlijnen

2024 was een feestelijk jaar voor onze gemeente. Samen met onze inwoners, bedrijven en partners hebben we ons 50-jarig bestaan gevierd. Naast de festiviteiten hebben we het afgelopen jaar ook veel bereikt en samen mooie stappen gezet waar we trots op kunnen zijn. Zo zijn we gestart met de bouw van ruim 1.200 woningen en hebben we samenwerkingsafspraken gemaakt met de woningbouwcorporaties. De sturing op 30% sociale huur en tenminste 30% middensegment is in Zaanstad een bekend gegeven geworden en wordt in alle nieuwe projecten toegepast. We willen ook een gezonde gemeente zijn, met focus op preventie. In 2024 zijn grote stappen gezet in de uitvoering van het integraal zorgakkoord. Een zwaarwegend onderwerp is de jeugdzorg. Ondanks uitgevoerde acties uit de Hervormingsagenda Jeugd, zoals versterking van de lokale teams en verbetering van netwerken over preventie voor ouders en jongeren, nemen het aantal jeugdigen dat hulp nodig heeft en de kosten toe. Door krapte op de arbeidsmarkt is het aantrekken van voldoende gekwalificeerde medewerkers lastig. Dit leidt ertoe dat een aantal zaken als gevolg van capaciteitsgebrek niet kon worden opgepakt. Hierover leest u meer terug in de diverse programma’s.

De korting op het Gemeentefonds vanaf 2026 is nog steeds niet van de baan. Ons college heeft zich stevig gemengd in de landelijke discussie over het ravijnjaar. Dat heeft bij veel organisaties en Tweede Kamerleden tot meer inzicht in de problematiek geleid. Maar nog niet tot concrete besluiten. Die moeten komen bij de voorjaarsnota van het Rijk, die in april of mei 2025 verschijnt.

Kansengelijkheid
In 2024 hebben we extra inzet gepleegd om kinderen een goede start op de basisschool te geven. Dit hebben we gedaan in samenwerking met de GGD en kinderopvangorganisaties. We zijn trots dat we met betere informatie en uitbreiding van de Zaanse aanpak, zoals extra voor- en vroegschoolse educatie en het vergroten van ouderbetrokkenheid steeds meer kinderen helpen.

Het afgelopen jaar kreeg het initiatievenplatform voorjewijkie.nl meer bekendheid. Dit zorgde voor meer aanvragen voor subsidies en matchfunding. Subsidies zijn verspreid over alle wijken, zodat we mensen in heel Zaanstad kunnen helpen. Het Keti-Koti monument is onthuld en de voorbereidingen voor Roze Zaterdag 2025 zijn gestart. Eind 2024 vingen we in totaal 767 Oekraïense vluchtelingen op.

We hebben ons gericht op het makkelijker aanbieden van werk. Op die manier bereiden we ons voor op veranderingen op de arbeidsmarkt. De proef (ook wel pilot genoemd) “punt in de wijk” in Zaandam Oost helpt hierbij. Met extra coaches en jobhunters helpen we jongvolwassenen in kwetsbare situaties als zij van school naar werk gaan. Werkom speelt een belangrijke rol bij het vinden van werk voor langere tijd en inclusief werkgeverschap.

In 2024 lag de focus op het voorkomen van armoede en schulden. Meer dan 1.000 leerlingen volgden lessen van Moneystart. Maandelijks kwamen er gemiddeld 861 signalen van achterstanden in betalingen binnen. We kregen deze signalen van verhuurders, nutsbedrijven en zorgverzekeraars. Hiermee gingen we samen met sociale wijkteams aan de slag. We blijven in gesprek met bewindvoerders om te kijken waar het beter kan. Ook blijven we werken aan langdurige begeleiding en nazorg voor schulddienstverleningstrajecten.

Verstedelijking
In 2024 zijn we gestart met de bouw van 1.236 woningen en we hebben samenwerkingsafspraken met woningbouwcorporaties ondertekend, waarbij een sociale grondprijs is ingevoerd. De Omgevingswet is succesvol ingevoerd. Er is een nieuw voortraject met intake- en omgevingstafel. Ook heeft de gemeenteraad de Zaanse Omgevingsvisie vastgesteld.

We hebben de gemeenteraad een paar keer bijgepraat over de Ontwerpaanpak openbare ruimte en het voordeel hiervan bij het opgavegericht ontwerpen. De ontwerpaanpak is nu klaar voor besluitvorming. Deze draagt bij aan een groene openbare ruimte van hoge kwaliteit en aan een goed leef- en werkklimaat.

In het voorjaar van 2024 kon iedereen de concept parkeervisie inzien. En zienswijzen indienen. Daarnaast waren er ook informatieavonden in de buurten. De zienswijzen van bewoners, ontwikkelaars en corporaties hebben we verwerkt in het voorstel, waarbij vaststaat dat we niet iedereen tevreden kunnen stellen. De parkeervisie hebben we in het najaar ter besluitvorming aangeboden aan de gemeenteraad.

Duurzaamheid
In 2024 zijn concrete maatregelen uitgevoerd om het elektriciteitsnet in onze buurten te versterken en om bestaande woningen te isoleren en te verduurzamen, met name voor mensen die kampen met energiearmoede. Daarnaast zijn voorbereidingen getroffen voor het aardgasvrij maken van de eerste gemeentelijke gebieden, voor duurzame elektriciteitsopwekking en het slimmer organiseren van energiesystemen op een aantal bedrijfsterreinen. Met het actieplan Maatschappelijk Verantwoord Opdrachtgeven en Inkopen (MVOI) stimuleren we duurzaam circulair opdrachtgeven en inkopen. Ook stimuleren we schoner en emissie-loos bouwen met het in 2024 ondertekende SEB-convenant (Schoon en Emissieloos Bouwen). Op eigen grond hebben we ingezet op extra duurzaamheidsmaatregelen, waaronder ‘Parisproof’ bouwen en houtbouw (Figaro en Oostzijderpark).

Klimaatadaptatie gaat over het aanpassen aan het veranderende klimaat. In een aantal wijken hebben we het gevolg van piekbuien onderzocht en hebben we subsidie verleend voor bomen op bedrijventerreinen. Daarnaast zijn binnen het programma Vergroening 19 nieuwe projecten gestart om de groene leefomgeving te verbeteren. Ook is de aanpak voor biodiversiteit in gang gezet en is het puntensysteem voor natuurinclusief bouwen vastgesteld. Voor een gezonde leefomgeving is ingezet op het verbeteren van de sturing op de Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied. Tevens is het geurbeleid geëvalueerd en is het Actieplan Geluid geactualiseerd.

Gezondheid
In de Hervormingsagenda jeugd van de Rijksoverheid staat een aantal afspraken. Zoals het versterken van de lokale teams, verbeteren van de netwerken over preventie voor ouders en voor jongeren, afspraken met zorgaanbieders over jonge kinderen en het verminderen van kinderen die uit huis worden geplaatst. Ondanks deze acties neemt het aantal jeugdigen dat hulp nodig heeft toe. Dit zorgt ervoor dat de kosten stijgen.
De inloop voorziening Villa Westerweide wordt goed gewaardeerd door de gebruikers. Er zijn in 2024 meer plekken voor opvang geopend, de tijdelijke opvanglocatie in Wormerveer is uitgebreid, er is een noodopvang voor dakloze (eenouder)gezinnen gerealiseerd en het woonproject Oostzijderveld voor alleenstaande kwetsbare jongvolwassenen is geopend.

Het lokale plan van aanpak GALA (gezond en actief leven akkoord) voerden we met verschillende acties uit. Dit deden we op het gebied van jeugd (Zaanse preventieaanpak jeugd, OKO). De acties waren: voorkomen van vallen van ouderen, bewegen voor ouderen, de lokale coalitie ‘Een tegen eenzaamheid’ en activiteiten gericht op ontmoeten en gezondheid in Zaandam Oost.

In 2024 is een stedelijk mantelzorgteam begonnen. Dit team helpt de sociaal wijkteams bij het uitvoeren van het actieplan mantelzorg.

Economie, kunst en cultuur
We vierden 50 jaar Zaanstad. Grote evenementen zoals PinksterZaan en Wonderlicht werden goed bezocht. Met de Uitvoeringsagenda Kunst & Cultuur dragen we bij aan de verdere ontwikkeling van de cultuursector in Zaanstad. De subsidieregeling voor evenementen is herzien en succesvolle kleine en vernieuwende initiatieven worden gesteund met de Grassroots-regeling. Deze regeling helpt bij het stimuleren, ontwikkelen en ondersteunen van jeugd en talenten uit de amateurkunstensector. Er wordt gewerkt aan een duurzaam exploitatiemodel voor de Zaanse Schans, gebaseerd op de ontwikkelstrategie uit 2020.

Op economisch vlak voeren we de Economische Visie verder uit, met de nadruk op ruimte voor werken. De kantorenstrategie is vastgesteld en er wordt gewerkt aan het behoud van werkfuncties bij gebiedsontwikkelingen naar wonen. Er wordt gestart met het verkennen van kleinschalige bedrijfsruimte en de versterking van de wijkeconomie in Zaandam Oost. De samenwerking met de industrie om te verduurzamen en de oprichting van Energyhubs start ook. Onderzoek naar hoe het economisch beleid de ambities uit de Economische Visie ondersteunt en hoe deze ambities dichterbij kunnen worden gebracht, leidt tot de Ruimtelijk Economische Strategie, waarover de gemeenteraad in 2025 wordt geïnformeerd.

In 2024 investeerde Zaanstad in het versterken van het ondernemersklimaat. De ontwikkeling van een MKB- en Startersbeleid startte. De samenwerking met Techlands en Mainstage wordt voortgezet. Op basis van een onderzoek naar de kansen voor samenwerking in de Zaanse industrie in de eiwittransitie wordt een initiatief onderzocht om die samenwerking te versterken. Gesprekken met ROM InWest leggen de verbinding met bedrijven in Zaanstad.

Veiligheid
In 2024 heeft de gemeente Zaanstad vooruitgang geboekt in het versterken van veiligheid en leefbaarheid. De focus lag op voorkomen van criminaliteit, tegengaan van overlast, verbeteren van de sociale cohesie en het aanpakken van specifieke uitdagingen, zoals ondermijning, straatintimidatie en jeugdoverlast. De samenwerking met partners zoals politie, het Openbaar Ministerie en Noord-Holland Samen Veilig stond centraal in deze aanpak. De Persoonsgerichte Aanpak (PGA) werd ingezet voor 64 jongeren. De PGA betekent dat de gemeente, politie, het Openbaar Ministerie en andere hulpverlening nauw samenwerken. Hierdoor kregen risicojongeren goede begeleiding. Daarnaast werkten we aan een stevig netwerk op scholen en in de wijken.

Het Team Wijkgerichte Overlast (TWO) voerde meer dan 900 controles uit in Zaandam Oost. De controles gingen om illegale kamerverhuur en woonfraude. De samenwerking met het interventieteam versterkte de aanpak van malafide vastgoedeigenaren. Extra gelden van het Rijk werden gebruikt om de slagkracht en informatiepositie van de veiligheidsregio te verbeteren. De opvang van Oekraïense vluchtelingen en andere bevolkingszorg pakten we succesvol aan. In de strijd tegen criminele netwerken en arbeidsuitbuiting voerde de gemeente voor de glazenwassersbranche een vergunningplicht in. Op dit moment hebben enkele tientallen glazenwassersbedrijven een vergunning.

Het Integraal Veiligheidsplan (IVP) en het Handhavingsbeleidsplan gaven sturing aan de brede en daadkrachtige veiligheidsaanpak. We gingen in gesprek over bestaande maatregelen, zoals alcoholvrije zones, om deze waar nodig te verbeteren. Zaanstad blijft werken aan een balans tussen preventie, zorg en repressie. Dit doen we door een aanpak op basis van informatie en gegevens. En het bieden van een luisterend oor voor bewoners.

Samen werken aan Zaanstad
Bestuurlijk was Zaanstad gaststad voor bijeenkomsten zoals de Bestuurlijke Netwerkdag (G40) en de EMA-conferentie (European Metropolitan Authorities). Op het gebied van burgerzaken is de dienstverlening aan burgers verbeterd. We deden een locatieonderzoek voor een steunpunt Burgerzaken in Zaanstad Noord.

In 2024 trad een nieuw kabinet aan. De lobby- en netwerkstrategie werd aangepast aan het nieuwe regeerprogramma. Speerpunt was ook het visievormingstraject voor democratische vernieuwing, met input van zowel de organisatie als inwoners. De visie gaat begin 2025 naar de raad. De Europese parlementsverkiezingen kenden in Zaanstad een opkomst van 38,2%. De verkiezingen verliepen zonder incidenten door de inzet van vrijwilligers en gemeentepersoneel.

De gemeentelijke organisatie is vol in ontwikkeling. Begin 2024 zijn we met een nieuw organisatiemodel gaan werken. We werken opgave- en gebiedsgericht met opgavemanagers, gebiedsmanagers en clustermanagers. Daarmee sluiten we beter aan bij onze inwoners. College en ambtenaren zijn getraind in de nieuwe werkwijze. Om in de krappe arbeidsmarkt personeel aan te trekken en te behouden, is geïnvesteerd in opleidingen, de gesprekscyclus en recruitment.

Financiën
De financiële gezondheid van Zaanstad is verbeterd in 2024. De solvabiliteit is gestegen, wat aangeeft dat Zaanstad meer eigen vermogen heeft ten opzichte van haar totale activa. Daarnaast is de netto schuldquote aanzienlijk afgenomen, wat duidt op een verbeterde financiële positie. De aangekondigde bezuinigingen van € 2,3 miljard op het Gemeentefonds door het Rijk (‘het ravijnjaar 2026’) vormen een uitdaging om deze positieve ontwikkelingen in de financiële kengetallen de komende jaren te kunnen vasthouden.