Zaandam Oost

Kinderen in Zaandam-Oost krijgen alle kansen om hun talenten maximaal te ontwikkelen en op een kansrijke toekomst
Zaandam Oost is een gebied in de gemeente Zaanstad, bestaande uit vijf aangrenzende wijken: Poelenburg, Pelders- en Hoornseveld, Kogerveldwijk, Rosmolenwijk en Zaandam Zuid. In dit gebied wonen 46.000 inwoners. Hoewel het met een groot deel van de bewoners goed gaat, is het ook het gebied dat te maken heeft met een concentratie en opeenstapeling van problemen ten aanzien van leefbaarheid, werkloosheid, armoede, gezondheid, onderwijs, woon- en leefomgeving, veiligheid, georganiseerde en ondermijnende criminaliteit. Daarnaast is er een onevenredige toename van arbeidsmigranten uit Oost-Europa die in het gebied verblijven. Het zijn kwetsbare wijken met gemiddeld veel inwoners met een lage sociaal economische status (SES), die als we niet langdurig extra investeren steeds verder achteropraken en de problemen zijn hardnekkig. De kansenongelijkheid neemt toe.
In 2020 zijn we begonnen om van Zaanstad een stad met gelijkere kansen voor iedereen te maken. We maakten een begin met de wijken Poelenburg en Peldersveld. Dit initiatief hebben we uitgebreid naar heel Zaandam Oost. Begin 2024 hebben meer dan 40 organisaties zich verbonden aan het Pact Zaandam Oost 2024-2044 "We zien je in Zaandam Oost" . Dit Pact is een bondgenootschap tussen het Rijk, de gemeente, organisaties en bewoners. Onder meer schoolbesturen, woningbouwcorporaties, bewonersorganisaties, culturele instellingen, zorginstanties, gemeente, het Rijk, bedrijfsleven en politie beloofden zo zich 20 jaar lang (1 generatie) samen in te zetten voor de ambitie van dit Pact: kinderen in Zaandam-Oost krijgen alle kansen om hun talenten maximaal te ontwikkelen en op een kansrijke toekomst. De samenwerking in het Pact (ook wel alliantiesamenwerking genoemd) maakt deel uit van het Nationaal Programma Leefbaarheid en Veiligheid .


Vijf opgaven uitgewerkt in het Uitvoeringsplan
Samen werken we aan vijf belangrijke opgaven: Jeugd, Participatie & Armoede, Fijn Wonen, Veiligheid en Gezondheid. Deze vijf opgaven zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Als Pact-partners pakken we elke opgave integraal op. En we nemen daarin het bewonersperspectief altijd mee. We willen een sterke alliantie zijn waar de inwoners van Zaandam Oost op kunnen vertrouwen en bouwen. Die hen het gevoel geeft dat ze worden gezien en gehoord. Zij hebben namelijk extra ondersteuning en investeringen nodig, vaak op verschillende leefgebieden.
In 2024 heeft het programmabureau met de partners in het Uitvoeringsplan uitgewerkt met welke interventies de partners aan de slag gaan om te zorgen voor zichtbare veranderingen in Zaandam Oost. En daarmee de lange termijn ambitie dichterbij te brengen. In het plan staat ook wie de interventies uitvoert, hoe coördinatie en financiële dekking is afgesproken en hoe we resultaten meten.
We hebben als partner onze handtekening gezet onder het Pact Zaandam-Oost. Daarmee hebben we nadrukkelijk gekozen voor een nieuwe manier van samenwerken, gebaseerd op gelijkwaardigheid van de 40 partners. Dat betekent dat de gemeente een gelijkwaardige partner is in de alliantie. Tegelijkertijd heeft de gemeente een bijzondere positie, als lokale overheid die op basis van de wet een rol en taak heeft in de samenleving. In het bijzonder ook de raad, als democratisch gekozen volksvertegenwoordiging. Gelet op het belang van het Pact en het uitvoeringsplan voor de gemeente en de stad, heeft de raad haar wensen en bedenkingen kenbaar gemaakt ten aanzien van het uitvoeringsplan.
Een belangrijke wens is de versterking van de lokale wijkeconomie, wat kansen biedt voor werkgelegenheid en ondernemerschap in de wijk. Met een stevigere economie ontstaan onder meer mogelijkheden voor inwoners om te werken en te ontsnappen uit de armoede. Of bijvoorbeeld voor jongeren om een stage te regelen binnen hun lokale netwerk. De raad heeft verzocht wijkeconomie aandacht te geven in het uitvoeringsplan. In het uitvoeringsplan is bij de opgave Participatie & Armoede als ook bij de opgave Fijn Wonen de noodzaak voor wijkeconomie opgenomen. Met daarbij ruimte voor werk in plannen, stimuleren van en ondersteunen bij ondernemerschap, bijdragen leveren aan de arbeidsmarkt en sociale cohesie in de wijk.
Daarnaast ondersteunt de raad de ambitie “Meedoen en bestaanszekerheid (geen financiële zorgen voor morgen) zijn gemeengoed.” In het concept-uitvoeringsplan leek het soms wat voorzichtiger te zijn neergelegd. Waar het concept-uitvoeringsplan hier en daar aangeeft dat bewoners perspectief op de arbeidsmarkt krijgen, is de ambitie van de gemeente naar het daadwerkelijk meedoen naar vermogen voor (jong-)volwassen. In het definitieve uitvoeringsplan is hier gehoor aan gegeven door het onder meer op te nemen in de doelen: meedoen en bestaanszekerheid zijn gemeengoed. Werk is de beste manier om uit armoede te komen en te blijven. Het zorgt voor bestaanszekerheid en het geeft je een gevoel van eigenwaarde omdat je meedoet in de samenleving. Zo heeft SpaansGroen haar deuren geopend om laagdrempelig (jong-)volwassenen te begeleiden naar werk zodat ze volwaardig kunnen meedoen in de Zaanse samenleving.
Financiële dekking blijft een aandachtspunt. Hoewel er voldoende middelen zijn voor 2024 en 2025, is er nog onzekerheid over de dekking voor 2026 en 2027. Het is cruciaal om structurele financiële oplossingen te vinden om de continuïteit van de initiatieven te waarborgen. Overleg met het Rijk en lokale partners is essentieel om te voorkomen dat succesvolle aanpakken moeten worden stopgezet. Zie ook onder het kopje “Financiën”.


Voortgang via rapportages aan alle partners
De voortgang van het Pact wordt nauwgezet gemonitord en gerapporteerd. Jaarlijks stelt het programmabureau een voortgangsrapportage op, inclusief een stoplichtenrapportage die inzicht geeft in welke acties op schema liggen en welke extra aandacht nodig hebben. Bovendien rapporteren we in de diverse programma’s bij deze jaarrekening over onze eigen bijdrage en inzet aan het uitvoeringsprogramma. Het Rijk vraagt één keer per jaar een verantwoording van de NPLV-gebieden. Deze is ook beschikbaar voor de gemeenteraad. Naast deze reguliere rapportages wordt bij een aantal Rijksregelingen gevraagd om een (jaarlijkse) verantwoording. De gemeente Zaanstad verzorgt de financiële verantwoording (Sisa), het programmabureau van het Pact rapporteert inhoudelijk, zowel kwalitatief als kwantitatief, over de voortgang als onderdeel van de integrale voortgangsrapportages van het Pact.


Financiën
Bij het uitvoeringsplan van het Pact is een begroting opgesteld. De dekking van deze begroting komt voort uit de bijdrage van partners en uit de subsidies die zijn toegekend voor Zaandam Oost. Het gaat dan om regelingen als de Spuk Kansrijke Wijk, Preventie met Gezag (PmG), Volkshuisvestingsfonds (VHF) en de RegioDeal. Uitgangspunt van de alliantiesamenwerking is dat alle partners hun eigen mensen en middelen inzetten op de opgaven en daarop prioriteren. Gecombineerd met de (geprioriteerde) inzet van iedere partner brengt Pact veranderingen in het gebied voor de inwoner op gang. Zichtbaar is dat het grootste deel van de aanpak met Rijksmiddelen wordt gefinancierd. De bijdrage van partners, inclusief gemeente, is in totaal 16%. De bijdragen van de partners in het Pact staan in het uitvoeringsplan niet apart uitgewerkt, maar zijn door elke partner opgenomen in de eigen begroting. Voor de gemeente betekent dit dat de bijdragen zijn opgenomen in de programmabegroting en dat er geen extra middelen van de gemeente zijn gevraagd voor het uitvoeringsplan.
De Rijksmiddelen geven een impuls aan de uitvoering. De redenering van het Rijk is daarbij dat deze middelen de extra impuls mogelijk maken, bovenop de geprioriteerde inzet van alle partners. Dus niet in plaats van de reguliere inzet. Tegelijkertijd zit hier ook een risico, want het zijn tijdelijke middelen. De financiële middelen zijn op korte termijn in 2024 en 2025 voldoende. Er is nog onzekerheid  over de financiën In 2026, 2027 en verder. Het Rijk vindt de NPLV gebieden belangrijk, maar heeft nog geen structurele middelen vrijgemaakt. Binnen de verschillende departementen is in een aantal gevallen wel en in een aantal gevallen geen middelen gereserveerd. Nog niet voor alle regelingen is duidelijk hoe het vervolg er uit ziet. Wat we wel weten is dat Preventie met Gezag structureel in de begroting is opgenomen. Ook de SPUK Kansrijke Wijk wordt gecontinueerd, al is nog onduidelijk voor welk bedrag en voor welke termijn. De Regiodeal wordt niet gecontinueerd. De extra middelen die beschikbaar komen voor de verdere uitwerking van de Woontop bieden mogelijk een kans. Verder is de impact nog onduidelijk van het voorstel om specifieke uitkeringen (Spuks) over te hevelen naar Gemeentefonds met daarbij een korting van 10%. Voor wat betreft de SPUK Kansrijke Wijk is wel al besloten dat deze als SPUK gehandhaafd blijft (en dus niet naar het gemeentefonds wordt overgeheveld). Het bedrag dat nu is opgenomen in de begroting bij het uitvoeringsplan Pact Zaandam Oost is het maximale tekort. Het Rijk heeft gevraagd deze tekorten inzichtelijk te maken in de plannen. Het is cruciaal om structurele financiële oplossingen te vinden om de continuïteit van de initiatieven te waarborgen. Alle partners in het Pact zien het als een gezamenlijke inspanning om te blijven zoeken naar structurele financiële mogelijkheden en ondersteuning. Overleg met het Rijk en lokale partners is essentieel om te voorkomen dat succesvolle aanpakken moeten worden stopgezet.