Product 3.1 Klimaatbestendige, groene en gezonde omgeving
Toelichting op product
Met klimaatadaptatie spelen we in op de negatieve effecten van het veranderende klimaat. Om de klimaatbestendige stad voor 2050 te realiseren, werkt de gemeente samen met inwoners, bedrijven, scholen, corporaties en andere organisaties. Samen passen we de fysieke bebouwde omgeving aan en passen we ons gedrag aan op de klimaatscenario’s van het KNMI. De gemeente zelf zet de stap naar klimaatadaptie met het Zaanse Uitvoeringsplan Klimaatadaptatie 2021-2026 en de Aanpak Vergroening van de Stad, met de daarbij horende Uitvoeringsprogramma’s vergroening Zaanstad. Wij hanteren vijf sporen: bestaande stad, nieuwe stad, landschap, stimuleren van klimaatbestendig handelen en het realiseren van koppelkansen. Met de vergroening van de stad zetten we in op het beschermen en het versterken van de biodiversiteit. In 2026 is de doelstelling dat de gemeente in al haar werkprocessen klimaatadaptief handelt. Dit betekent dat binnen elke gemeentelijke opgave vanaf 2026 ook de nodige inspanning is meegenomen voor aanpassing van die opgave aan het veranderende klimaat. Zaanstad voert het Uitvoeringsprogramma Groen- en Waterplan uit om de recreatieve bereikbaarheid en toegankelijkheid te verbeteren. Ook willen we de kernkwaliteiten van het buitengebied en van het groen in het stedelijk gebied versterken. De maatschappelijke opgaven in het landelijk gebied - en daarmee de transitie van de agrarische sector - pakken we integraal en samenhangend op in gebiedsprocessen. De Gebiedsvisie polder Westzaan is daar een goed voorbeeld van. Om de natuur te beschermen en ruimtelijke ontwikkelingen mogelijk te maken, wil Zaanstad een bijdrage verlenen aan het verlagen van de stikstofdepositie. Een deel van de natuur in de Zaanse en omliggende N2000-gebieden is hiervoor gevoelig. De relatief hoge stikstofdepositie in onze N2000-gebieden is niet alleen schadelijk voor de natuur. Het belemmert ook ruimtelijke economische ontwikkelingen die een netto verhoging van stikstofdepositie tot gevolg hebben. In het kader van het programma ‘Grip op Stikstof’ heeft Zaanstad een inventarisatie uitgevoerd naar de stikstofimpact van individuele bronnen en van ruimtelijke economische projecten. De resultaten daarvan zijn verwerkt in de zogenaamde stikstoftool. Om de milieukwaliteit te verbeteren, voeren we de maatregelen uit het Actieplan Geluid en het Actieplan Luchtkwaliteit uit en worden bodemonderzoeken en –saneringen uitgevoerd. De aanpak van diffuus lood in de bodem ronden we af. Na afronding van de Evaluatie geurbeleid actualiseren we het Zaans geurbeleid. Zaanstad ligt onder de aanvliegroutes van Schiphol. Om de hinder daarvan terug te dringen neemt Zaanstad deel aan de Bestuurlijke Regietafel Schiphol. Zaanstad wil geen nachtvluchten meer. Omdat de gemeente onder de Omgevingswet meer afwegingsvrijheid krijgt binnen de omgevingskwaliteit, die zij aanvaardbaar vindt, voeren we meer overleg met de Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied. |
|---|
Naam | Realisatie 2021 | Realisatie 2022 | Realisatie 2023 | Realisatie 2024 | Begroting 2024 | Streef- | Bron |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
Areaal verharding dat omgevormd wordt naar groen | nb | nb | 9.000 m2 | 11.400 m2 | 10.000m2 | 15.000 m2 | Gemeentelijke registratie |
Aantal ontmoetingsplekken dat ingericht wordt als koelteplek | nb | nb | 18 | 11 | 9 | 15 | Gemeentelijke registratie |
Gemiddelde kroonbedekkingspercentage | nb | 19% | 20% | 20% | 19% | 22% | Gemeentelijke registratie |
Ontwikkeling biodiversiteit (Aantal meetpunten met een verbeterde score (4 of 5) in de meetlat nectarindex) | nb | nb | 0 (start in 2024) | 11 | nb | 10 | Gemeentelijke registratie (meetnet) / Nectar index |
Luchtkwaliteit: fijnstof (PM10) / stikstofdioxide *cijfers 2023 worden geleverd in het najaar. | 17,2/14,9 µg/m3 | 16 - 20 µg/m3 | 14 - 15 µg/m3 | nb | 17,0/14,7 µg/m3 | 15 – 19 µg/m3 | RIVM |
Luchtkwaliteit: stikstofdioxide | 14,9 µg/m3 | 18 – 24 µg/m3 | 16 – 21 µg/m3 | nb | - | 14 - 20 µg/m3 | RIVM |
Toelichting indicatoren
Aantal ontmoetingsplekken dat ingericht wordt als koelteplek
Er zijn veel nieuwe groene ontmoetingsplekken geprogrammeerd en in ontwerp, maar de uitvoering hiervan vond niet allemaal plaats in 2024. dit heeft te maken met de doorlooptijd van het ontwerpproces en participatie. En soms ook een tekort aan projectleiders. Voor 2025 is de verwachte realisatie hoger dan gemiddeld.
Gemiddelde (boom)kroonbedekkingspercentage
De boomkroonbedekking meten we om het jaar. De laatste meetcijfers zijn van de zomer 2023.
Ontwikkeling biodiversiteit
Zaanstad is in 2023 gestart met een aangepast maaibeheer voor meer biodiversiteit. De effecten worden gemeten op 21 locaties via de landelijke methodiek Nectarindex. Bij 11 van de 21 locaties is de score een 4 of 5 in het aantal gemeten planten (dit is een goede score).
Luchtkwaliteit
De meetgegevens voor 2023 zijn bekend geworden in het najaar van 2024 en in deze tabel ingevuld. De luchtkwaliteit is in 2023 sterk verbeterd vergeleken met 2022. Voor een deel is dit een voortzetting van een ontwikkeling. De sterke daling heeft ook te maken met het weer. Het was het warmste en natste jaar ooit gemeten. Er viel ruim 30% meer neerslag dan gemiddeld in de afgelopen 10 jaar. Veel regen draagt bij aan een schonere lucht.
Let op: de luchtkwaliteitcijfers 2024 zijn pas in het najaar 2025 bekend. De begrote cijfers in de Begroting 2024 waren nog gebaseerd op de gegevens van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG), Waarstaatjegemeente.nl. Deze cijfers worden echter niet meer bijgewerkt. Vanaf de Voorjaarsnota 2024 zijn we uitgegaan van de hoogste en laagste waarde van de meetstations in Zaanstad.
Terugblik op speerpunten 2024
Een zichtbaar groener Zaanstad: ontwikkelen van de stad met kwaliteit
In 2024 zijn de eerste projecten van het programma Vergroening in uitvoering gekomen. Denk aan het Pontplein en drijvend groen bij De Boeg en Gedempte Gracht. Veel andere projecten bevinden zich nog in de ontwerpfase. Zoals groener Parkrijk in Saendelft, vergroenen van de Belt en de speeltuin aan het Saharovplein. We werkten met 19 nieuwe projecten aan een groenere leefomgeving. We hebben het uitvoeringsplan klimaatadaptatie tussentijds geëvalueerd (resultaten in Q1 2025 naar raad). De gemeente heeft onderzoek gedaan naar wateroverlast bij piekbuien in Oud-Koog en Hofwijk. Wij zijn gestart met het prioriteren we waterbergende maatregelen. Bij vervangingsinvesteringen in de openbare ruimte en gebiedsontwikkeling passen we steeds effectiever regels voor klimaatadaptatie toe. Een gebrek aan ruimte vormt hierbij soms een obstakel.
Samen groener: met bewoners en bedrijven
De gemeente organiseerde de tegelophaalservice voor bewoners. Zaanstad had landelijk de meeste deelnemers bij het NK tegelwippen. Bedrijven kregen subsidie voor de aanschaf van bomen op eigen terrein, de Zaanse Natuurdag is mogelijk gemaakt en we hebben geparticipeerd aan de Land- en Tuinbouw Organisatie LTO voor een pilot kruidenrijke graslanden. Ook hebben we samengewerkt met schoolbesturen om schoolpleinen te vergroenen. Het loket vergroening ging open, dat voortkwam uit een bewonersinitiatief dat ook door de raad werd ondersteund.
Verbeteren biodiversiteit
De overkoepelde aanpak biodiversiteit is begin 2025 klaar. Daarnaast beschikt Zaanstad nu over een vastgesteld puntensysteem voor natuurinclusief bouwen. Hiermee stimuleert de gemeente ontwikkelaars om natuurwaarden te vergroten en de stad te zien als een ecosysteem.
Werken aan een aantrekkelijk landschap in het buitengebied
Voor de polder Westzaan hebben we een uitvoeringsagenda opgesteld en hebben we samenwerkingsafspraken gemaakt met agrariërs, waterschap en provincie (ondertekend januari 2025). De realisatie van Duurzaam Varen en de aanleg van een uitzichtpunt bij Krommenie loopt uit. Bij recreatieschap Alkmaarder- en Uitgeestermeer is een onderzoek gestart naar de vraag of de governance- en samenwerkingsstructuur toekomstbestendig is en welke alternatieven mogelijk zijn. De motie om Jagersveld onder te brengen bij recreatieschap Twiske-Waterland is nog in uitvoering.
De gezonde stad: nieuw milieubeleid onder de Omgevingswet
De evaluatie van het geurbeleid is afgerond. Zaanstad werkt samen met Amsterdam en de provincie Noord-Holland aan het implementeren van een nieuwe richtlijn voor geur. Het Actieplan Geluid hebben we geactualiseerd naar 2024 – 2028, in lijn met de Europese verplichting. De uitwerking van geluidbeleid, omgevingsveiligheidsbeleid, milieuzonering van bedrijven en geluidsproductieplafonds voor industrieterreinen zijn beleidsuitwerkingen die onder de Omgevingswet nog in ontwikkeling zijn.
Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied
Met de Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied maakten we een verbeterplan ‘Sturing en prioriteit'. We werkten aan het uitvoeren van de adviezen van het Rekenkamerrapport energiebesparingsplicht. De Omgevingsdienst heeft in 2024 minder taken kunnen uitvoeren door onder andere een tekort aan personeel en een vermindering van milieuadvies op verzoek van Zaanstad.
De ondergrond op de kaart
De bestuursopdracht ‘Regie op de Ondergrond’ is vastgesteld. Die heeft tot doel inzichtelijk te maken welke gemeentelijke mogelijkheden er zijn om regie te kunnen voeren op de ondergrond. Zonder regie zijn niet alle onder- en bovengrondse ambities haalbaar. Bij afronding van de opdracht in 2025 is een overzicht aan beschikbare sturingsmogelijkheden op de ondergrond beschikbaar en de financiële en organisatorische consequenties van doorontwikkeling van regie.
De bodem heeft ook een expliciete plek gekregen in de ontwerpaanpak openbare ruimte. Het programma Zaans Lood 2017 – 2024 hebben we binnen budget afgerond, waarmee 256 particuliere tuinen loodvrij zijn gemaakt. Na een lang proces hebben we voor het voormalige bedrijf Kan Palen toestemming gekregen. Daardoor kan de gebiedsontwikkeling van start. De daadwerkelijke sanering vindt plaats in 2025/2026.
Stikstof actueler dan ooit
De Zaanse stikstofaanpak werkte aan het up-to-date houden van de stikstoftool en het tijdig agenderen van stikstof in ruimtelijke economische ontwikkelingen. Het nieuwe kabinet heeft het financieel en juridisch instrumentarium voor het bereiken van haar stikstofdoelen ingrijpend gewijzigd met een streep door het Nationaal Programma Landelijk gebied. Er ligt geen plan meer om minder stikstof in de natuur te realiseren, waardoor de natuur verslechtert. Daarnaast zorgt een gerechtelijke uitspraak eind 2024 ervoor dat intern salderen ingewikkeld is geworden. We brengen begin 2025 in beeld welke gevolgen dit heeft op de gebiedsontwikkeling en infrastructurele projecten. De verstrekkende gevolgen zijn bijvoorbeeld dat alle nieuwe projecten een natuurvergunning moeten aanvragen. Dit betekent vertraging en meer kosten, of afstel. Ook heeft dit mogelijk consequenties voor een aantal reeds gerealiseerde projecten vanaf 2020.